November 2023
‘Het afgelopen jaar markeert de definitieve emancipatie van een literaire vorm die draait om het "ik", misschien zelfs een genre: de autofictie,’ aldus recensent Thomas de Veen afgelopen maart in NRC. Hij doelde daarmee op autobiografische boeken ‘met een flinke dosis beschouwing en een zekere mate van fictionalisering.’ En: ‘De achtergrond daarvan is fundamenteel: autofictie beroept zich op de herinnering en die is per definitie feilbaar, de realiteit principieel onkenbaar.’ Annie Ernoux werd door hem tot ‘koningin van de autofictie’ bekroond, een voorbeeld voor hedendaagse auteurs uit binnen- en buitenland, zoals Édouard Louis en Nina Weijers.*
'Autofictie' is inderdaad een term die opgang maakt. Toch is niet elke auteur daar even gelukkig mee. Édouard Louis stelde bijvoorbeeld in een interview dat zijn boeken zuiver autobiografisch zijn: ‘Fictie interesseert me in wezen niet.’** Het laatste wat hij wil is dat de lezer zijn schrijnende levensverhaal wegwuift met de woorden: Ach, hij zal er wel zijn fantasie op losgelaten hebben.
Ook de romans van Teju Cole worden nogal eens tot de autofictie gerekend. In een recent interview met de New York Times benadert hij dat etiket van de andere kant, als romancier: ‘Autofictie betekent dat je elementen ontleent aan je eigen leven, maar welke elementen? Want dat is in feite onduidelijk. Er is zoveel bedacht, en dat is allemaal door en door vervlochten met alles wat niet bedacht is.’***
Het is waar dat Cole's nieuwe roman Trilling veel verwijzingen bevat naar de wereld om ons heen en het boek spreekt zich daar ook over uit, maar dat geldt toch in zekere zin voor alle fictie? Er is geen romanschrijver die niet in meerdere of mindere mate voortbouwt op de realiteit zoals we die kennen.
Cole behoort tot de schrijvers die het romangenre zozeer oprekt dat hij daarin complete beschouwingen kwijt kan over politieke en maatschappelijke kwesties, over onverteerbare episodes uit de koloniale geschiedenis. Hij schrijft over schilderijen, beeldhouwwerken, foto's, YouTube-filmpjes en bizarre websites die daadwerkelijk bestaan. Ook laat hij zich via zijn personages bewonderend uit over westerse en niet-westerse muziek.****
Maar Trilling blijft een roman. Hoewel de hoofdpersoon in veel opzichten aan de auteur doet denken, draagt hij een andere naam (Tunde) en wordt een deel van wat hij doet en denkt beschreven in de derde persoon.
Tunde treedt hier en daar ook op als ik-verteller, maar hij is niet de enige. In het lange zesde hoofdstuk komen maar liefst 24 personages aan het woord. Met elkaar schetsen ze een caleidoscopisch portret van de wereldstad Lagos. Cole weet met behulp van die veelheid aan stemmen de complexiteit en de kwetsbaarheid te beschrijven van het leven in die ontzagwekkende metropool.
De lezer wordt meegevoerd op hun collectieve stream of conciousness en de auteur speelt met die uiteenlopende ik-vertellers, met beelden en motieven die in een wisselende context terugkeren. Het lijkt wel muziek: een lang uitgesponnen compositie die geen moment haar groove verliest, als in de afropop. Die eenheid in verscheidenheid zie je ook terug in het boek als geheel: elk hoofdstuk heeft een eigen, licht afwijkende toonzetting, die ik als vertaler stilistisch recht moest doen.
De romankunst maakt het ons mogelijk om personages dicht op de huid te zitten, en mee te leven met al hun strubbelingen en onzekerheden. Als Tunde in het laatste hoofdstuk een feestje organiseert voor familie en vrienden ervaren we samen met hem een soortgelijke melancholie als in ‘The Dead’ van James Joyce. En net als in het slotverhaal van Dubliners is ook daarbij een belangrijke rol weggelegd voor de muziek als sturende kracht.
* Thomas de Veen, ‘Het geheim van de autofictie: wanneer het navelstaren wordt, en wanneer ‘ik’ in de literatuur wél werkt.’ In: NRC, 9 maart 2023
** 'Succesauteur Édouard Louis: "Hoe meer ergernis ik opwek, hoe liever.' Interview door Dirk Leyman, in: De Morgen, 10 juli 2021
*** ‘Teju Cole Knows His New Novel Resembles Autofiction. Please Don’t Be Tempted.’ Interview door Anderson Tepper, in: The New York Times, 16 oktober 2023
**** De muziek waarnaar Cole in zijn roman verwijst, is allemaal te beluisteren via YouTube en de bekende streamingdiensten. Een deel daarvan is opgenomen in een playlist op Spotify, samengesteld door de auteur zelf.