Mei 2025
Vorig jaar werd ik benaderd door Uitgeverij Waanders in Zwolle met de vraag of ik Invisible Years uit het Engels wilde vertalen, een opmerkelijk boek over de lotgevallen van Joodse onderduikers in Nederland.
Waanders geeft boeken uit op het gebied van onder andere kunst, fotografie, geschiedenis en architectuur. In eerste instantie verbaasde het me dan ook dat deze uitgeverij mij als literair vertaler benaderd had, maar toen ik begon te lezen, begreep ik al snel welke rol ik in dit project kon spelen.
Onzichtbare jaren vertelt het buitengewoon aangrijpende verhaal over de uiteenlopende manieren waarop de leden van enkele Joodse families in Nederland de Tweede Wereldoorlog zijn doorgekomen. Het wordt verteld in de vorm van getuigenissen die veelal pas na de oorlog zijn opgetekend. Hoewel de meeste betrokkenen Nederlands als moedertaal hadden, waren ze naar Israël en de Verenigde Staten geëmigreerd, waar ze hun ervaringen in het Engels doorvertelden en aan het papier toevertrouwden.
Er zijn ook een aantal Nederlandse dagboekaantekeningen in het boek opgenomen, geschreven voor en tijdens de oorlog. In de Amerikaanse editie zijn die fragmenten natuurlijk vertaald, maar in zijn voorwoord schreef de Nederlandse historicus Robert Jan van Pelt al: ‘Wat betreft hun wijze van vertellen: ze spreken met een typisch Nederlandse stem die me diep raakt.’
Voor de Nederlandse uitgave konden die dagboekfragmenten direct worden overgenomen, in het oorspronkelijke Nederlands. De samensteller van het boek (Daphne Geismar, de dochter van twee Joodse onderduikers die elkaar pas na de oorlog leerden kennen) stelde me het gedigitaliseerde familiearchief ter beschikking, zodat ik die dagboeken zelf kon lezen en transcriberen.
Maar ook de getuigenissen in het Engels staan vol treffende en herkenbare verwijzingen naar de Nederlandse cultuur en maatschappij in de periode rond de Tweede Wereldoorlog. Er wordt verteld over het vooroorlogse leven van Joodse gezinnen in Rotterdam en Apeldoorn, over het Montessorionderwijs dat de kinderen daar genoten, over de verzuiling die zo kenmerkend was voor de Nederlandse samenleving. En vervolgens, als de oorlog begint, komen we van alles te weten over onderduikadressen in allerlei delen van het land, over Nederlandse verzetsstrijders en collaborateurs.
Ik zag het als mijn taak om de persoonlijke toonzetting van al die verhalen in het Nederlands over te brengen, zodat de emoties van de betrokkenen daar duidelijk in doorklinken en ze de lezer net zo diep weten te raken als in de eerder genoemde Nederlandse dagboekfragmenten. Op grond van mijn ervaring als literair vertaler wilde ik de vertellers in zekere zin hun Nederlandse stem teruggeven.
Behalve die levensverhalen zijn er ook veel foto’s en parafernalia binnen de familie bewaard gebleven. Daphne is een ervaren boekontwerper en heeft veel van dat materiaal gebruikt om het boek zelf vorm te geven, zowel de Amerikaanse als de Nederlandse editie.
Het resultaat is een indrukwekkend eerbetoon dat door Uitgeverij Waanders op voorbeeldige wijze is uitgegeven. De publicatie daarvan zou niet mogelijk zijn geweest zonder de steun van het Cultuurfonds en het Nederlands Letterenfonds.